ارتداد چیست ؟
ارتداد از جمله واژه هایی است که حتما در بسیاری از موارد آن را شنیده اید. واژه مرتد نیز از همین گرفته شده است و مسلما به گوش همه ما آشنا است و اما بیش تر ما به درستی نمی دانیم که دقیقا به چه شخصی مرتد می گویند و با چه دلایلی می توان […]
ارتداد چیست و چند نوع است؟
ارتداد در حقوق و همچنین در فرهنگ عامه یکی از لغاتی ایست که بسیاری از مردم با آن آشنا هستند. تعداد زیادی از افراد کلمه ی «مرتد» را چندین بار شنیده اند؛ اما اکثراً دقیقا نمی دانیم مرتد به چه کسی گفته می شود و بر چه اساس یا ادله ای می توان شخصی را مرتد به حساب آورد. به همین دلیل، آشنایی با جایگاه فقهی و حقوقی ارتداد از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. در ادامه مفهوم ارتداد در نظام حقوقی ایران، مصادیق و شرایط احراز ارتداد و انواع آن را برای شما شرح خواهیم داد.
جایگاه ارتداد در نظام حقوقی ایران
هر عبارت قانونی از دو قسمت به وجود آمده است: یکی موضوع و دیگری حکم. به عنوان مثال، زمانی که در حقوقِ کیفری گفته می شود: «سرقت جرم است»، سرقت به عنوان موضوع بوده و جرم بودن (ممنوع بودن) نیز به عنوان حکم به شمار می رود که قانون گذار برای آن در نظر گرفته است و معمولا به صورت تعیین مجازات، گفته می شود. در این بین، سرقت همواره که موضوع حکم قانونیِ ممنوعیت است، خود نیز موضوعی داراد تحت عنوان مال. در کنار موضوع و حکم، به یکی دیگر از مؤلفه های مهم تحت عنوان «ارزش مورد حمایت قانون» نیز می توان اشاره کرد.
به عبارت بهتر، زمانی که قانون گذار از طریق بیان حکم، برای به وجود آوردن ممنوعیت در مورد بعضی از رفتارها اقدام می نماید، به دنبال آن است که در مرحله اول، بیان کند چه ارزش هایی برای او دارای اهمیت هستند و در مرحله بعد، از طریق مشخص کردن مجازات، مانع ابطال این ارزش ها شده و به این صورت از آن ها حمایت نماید.
این ارزش ها بسته به مبانی فکری قبول شده در هر نظام اجتماعی تشخیص داده می شود و به همین ترتیب جامعه ای درمقایسه با جامعه ی دیگر دارای تفاوت می باشد. به عنوان مثال، در جامعه ای که در آن دین نقش محوری را برعهده دارد، باورهای دینی یکی از ارزش‌هایی محسوب می شود که قانون گذار به صورت های مختلف درصدد حمایت از آن ها می باشد.
جامعه ی ایرانی را می توان یکی از این جوامع به حساب آورد که به آَشکار ساختن قانون اساسی، دین رسمی آن، اسلام و مذهب رسمی آن، مذهب جعفری اثنی‌عشری می باشد. بر اساس همین نقش کلیدیِ دین، یکی از اصول قانون اساسی به تعریف دین رسمی پرداخته است. به همین دلیل، در نظام حقوقی ایران، عناوین مجرمانه ی بسیاری با باورهای دینی ارتباط داشته که یکی از مهم ترین آنها ارتداد می باشد.
دو نکته ی اساسی در مورد ارتداد
قبل از اینکه وارد بحث اصلی شویم، باید به این دو نکته توجه ویژه ای داشته باشید:
اول اینکه در بین فقها، اختلاف نظرهای فقهی زیادی در خصوص ارتداد وجود دارد؛ ولی باوجود همه ی این اختلاف ها، این جرم از مسلمات فقهی می باشد و برای آن مجازاتی در نظر گرفته شده است.
علاوه براین بیان این جرم در قانون مجازات اسلامی وجود ندارد؛ ولی با اتکا به اصل ۱۶۷ قانون اساسی که مراجعه به منابع معتبر فقهی را در زمان سکوت، ابهام یا اجمال متون قانونی تجویز کرده است، می توان «ارتداد» را به عنوان یک جرم و نه تنها معصیت برشمرد. از طرفی دیگر، با توجه به بیان نشدن عنوان آن در قانون مجازات اسلامی، به منظور آشنایی با حدود و احکام آن می بایست به سخن فقها رجوع کرد.
این متون با در نظرگرفتن این نکات در مورد ارتداد، نوشته شده و در پروسه نگارش آن هم از منابع معتبر فقهی استفاده شده است.
ارتداد به چه معنا است؟
ارتداد از لحاظ لغوی، به معنی بازگشت و تغییر می باشد؛ اما در اصطلاح به آن «کفرِ پس از اسلام» می گویند. به بیان بهتر، در صورتی که فردی بعد از رسیدن به سنِ بلوغ مسلمان گردد (به اسلام اقرار کند) و بعد از اسلام آوردن، از اسلام خارج و کافر گردد، «ارتداد» تحقق پیدا می کند و می توان نام «مرتد» را به این فرد نسبت داد. در این بین، فرقی نمی کند که قبل از اسلام آوردن در سن بلوغ، بر دین دیگری به غیر از اسلام بوده و یا اینکه مسلمان بوده است. در صورتی که قبل از بلوغ دارای دین دیگری نباشد، می توان گفت که وی در حکم مسلمان بوده است؛ البته با این تصور که در زمان انعقاد نطفه ی وی، حداقل یکی از والدین وی مسلمان بوده باشد.
مصادیق ارتداد
ارتداد به دو شکل می تواند صورت گیرد؛ در حالت اول، فرد مسلمان از دین اسلام بیرون رفته و به سایر دین ها ملحق می شود و در حالت دوم بدون خارج شدن از دین، الزامات دین را منکر می شود. در این صورت، چنانچه انکار الزامات دین باعث انکار و تکذیب نبی (پیامبر) باشد، می توان عنوان کرد که ارتداد صورت گرفته است. در این باره، باید دقت کرد که بر اساس بعضی از گفته های فقهی، انکار الزمات مذهب هم مانند اجبارات به انکار دین می انجامد، باعث تحقق ارتداد می شود. ضروریات دین و مذهب نیز به اموری گفته می شود که در مورد آن ها اجماع (اتفاق نظر فقهی) وجود دارد و به بیان دیگر می توان آن ها را از مسلّمات دین و مذهب به حساب آورد.
شرایط احراز ارتداد
ارتداد (خارج شدن از دین یا انکار ضروری دین و مذهب) می تواند با هر گونه رفتار یا گفتاری تحقق می یابد؛ ولی می بایست دقت کرد که در این بین چیزی که دارای اهمیت است این است که این خروج و کفر بعد از اسلام آوردن، می بایست خردمندانه باشد تا بتوان بیان کرد که ارتداد صورت گرفته است. در حقیقت، زمانی می توان گفت فردی مرتد است که وی با دانایی به اینکه اسلام دین حق و حقانیت و به بیان دیگر کامل ترین و برترین دین است، از آن خارج گردد؛ یا همواره می داند مسئله ای از امور الزامی دین و مذهب است، آن را انکار نماید.
در ارتداد، فرد مرتد علی رغم باورهای خودش عمل می نماید و در حالی که به باورهای دینی خود به طور دقیق ایمان دارد، به انکار آن ها روی می آورد. لذا، در صورتی که فردی از روی عِناد و دشمنی یا از روی شکی (تردیدی) که برای او به وجود آمده است، از دین اسلام خارج شده و یا اینکه غالباً مسئله ای را از الزامات دین نداند، نمی توان گفت که وی مرتد می باشد (بین حالتی که فرد مسئله ای را از الزامات دین می داند و پس از آن به انکار آن می پردازد و شکلی که در مجموع، آن مسئله را از الزامات دین به حساب نمی آورد، تفاوت وجود دارد. اولین حالت را می توان ارتداد برشمرد؛ اما حالت بعدی مشمول عنوان ارتداد نمی گردد).
ارتداد چه انواعی دارد؟
ارتداد می تواند هم فطری باشد و هم ملی، که بر پایه آن مرتد نیز به دو نوع فطری و ملی دسته بندی می شود. در هر کدام از این دو نوع، حکمی گوناگون برای مرتد مشخص شده است. در این قسمت قصد داریم انواع مرتد را معرفی کرده و حکم هر یک از آن ها را برای شما شرح دهیم.
مرتد فطری
در صورتی که زمان انعقاد نطفه ی فرد، پدر و مادر وی یا یکی از آن ها مسلمان باشند و او بعد از رسیدن به سن بلوغ، مسلمان شده باشد و پس از آن با علم به حقانیت دین اسلام از آن خارج شود و یا الزامات دین اسلام را انکار نماید، ارتداد صورت می گیرد و وی مرتد فطری می باشد. به بیان بهتر، فطری بودن و یا نبودن ارتداد در گرو این است که زمان انعقاد نطفه، حداقل یکی از پدر و مادر فرد مرتد، مسلمان بوده باشد. به بیان دیگر، در صورتی که شخصی بعد از بلوغ از اسلام برگردد و بر اسلام متولد شده باشد، ارتداد وی از نوع فطری می باشد.
از دیدگاه مجازات، مرتد فطری از بین می رود و توبه ی او هم مورد قبول واقع نمی شود. از طرفی دیگر، از هنگام ارتداد با وی مانند فردی که فوت کرده برخورد می شود. لذا، از هنگام ارتداد، همسرش از وی جدا شده و عدّه ی وفات نگه می دارد و علاوه بر این بلافاصله پس از وقوع ارتداد، مالکیت او بر اموالش از بین می رود و تمام اموال وی بین ورثه اش تقسیم می گردد. ولی در صورتی که مرتد فطری زن باشد، نخست اینکه کشته نمی شود و بعد از آن توبه ی وی مورد قبول واقع می گردد و در صورتی که توبه نکرد، حکم حبس ابد برای وی صورت می گیرد.
مرتد ملی
در صورتی که فردی بر اسلام متولد نشده باشد؛ به این معنا که زمان انعقاد نطفه ی وی، پدر و مادر او مسلمان نباشند و فرد بعد از رسیدن به سن بلوغ، مسلمان شده باشد و پس از آن با علم به حقانیتِ دین اسلام از آن خارج شود یا الزامات دین اسلام را انکار نماید، ارتداد صورت می گیرد و به وی مرتد ملی می گویند. علی رغم مرتد فطری، مرتد ملی دارای فرصت توبه می باشد و اگر توبه نکند، کشته خواهد شد.
علاوه بر این از زمان ارتداد، همسر او عده ی طلاق نگه می دارد و در صورتی که مرتد تا پایان مدت عده توبه نکند، رابطه ی بین زوجین کاملا از بین خواهد رفت. همچنین، در صورتی که مرتد توبه نکند، اموال وی بین ورثه ی مسلمان وی تقسیم می گردد و چنانچه ورثه ی مسلمان نداشته باشد، تمام اموال او به امام (حاکم اسلامی) می‌رسد.
بدون دیدگاه