اجرت المثل چیست؟

معنی اجرت المثل

اجرت المثل از دو واژه‌ی اجرت و مثل تشکیل شده است. به معنای این‌که اجرت یک عمل در واقع و در مقایسه با نمونه‌های مشابه به چه میزان است. برای نمونه هنگامی که گفته می‌شود میزان دریافت اجرت المثل رنگ زدن یک ساختمان چقدر است؟ منظور اجرتی است که در واقع باید در ازای رنگ‌آمیزی ساختمانی مشابه ساختمان موجود پرداخت کرد. هم‌چنین اجرت المثل سکونت در یک خانه به معنای مبلغی است که باید در سکونت در خانه‌ای مشابه خانه مورد نظر پرداخت کرد.

کاربردهای گوناگون اجرت المثل

اجرت المثل دارای کاربرد مختلفی است که اجرت المثل در ازدواج و اجرت المثل در اموال از مهم ترین آن ها شناخته می شود. در ادامه این دو کاربرد را به صورت خلاصه تری عنوان خواهیم کرد.

1-اجرت المثل در ازدواج

زمانی که عقد نکاح بین زوجین صورت می گیرد زن به یک سری حقوق مالی دست پیدا می کند که دریافت اجرت المثل از مهم ترین آن ها به شمار می رود. درواقع حقوق مالی به حقوقی اطلاق می شود که فرد می تواند آن را با پرداخت مبلفی پول جبران کند. زنان در طول روز کارهای مختلفی را در خانواده انجام می دهند که پخت و پز و شستشو و انجام کلیه کارهای خانه از مهم ترین آن ها هستند. از دیگر کارهایی که زنان در خانواده انجام می دهند شیردادن به فرزندان است. شرع و قانون این حق را برای زنان درنظر گرفته که در برابر انجام تمام کارها مبلغی را از همسر خود طلب کنند.

از نظر قانونی و شرعی این پول به عنوان اجرت المثل معرفی می شود و زن می تواند در برابر انجام امور خانه آن را دریافت کند و هیچ منع قانونی دراین خصوص وجود ندارد. تمام خانم ها می توانند اجرت المثل را دریافت کنند مگر درمواردی که زن بخواهد به صورت مجانی و بدون توقع از دریافت اجرت المثل کارهای خانه را انجام دهد. اگر در دادگاه این موضوع به اثبات برسد زن امکان دریافت اجرت المثل را نخواهد داشت. البته باید این موضوع را نیز درنظر داشت که در عرف کشور تمام زنان به صورت تبرعی و بدون هیچ چشمداشتی کارهای خانه را انجام می دهند و همین موضوع سبب شده قضات نیز حکم پرداخت اجرت المثل را صادر نکنند. درباره مهریه در این لینک بخوانید.

خانم هایی که قصد دریافت اجرت المثل دارند باید به دادگاه مراجعه کرده و درخواستی را مبنی بر دریافت اجرت المثل ارائه دهند. در این دادخواست بازه زمانی مطالبه آن نیز باید درنظر گرفته شود و به مرجعی که صلاحیت کافی را دارد ارائه شود. این موضوع را نیز باید مورد توجه قرار داد که به طور کلی دادگاه ها مبلغ چندان زیادی را تحت عنوان اجرت المثل مشخص نمی کنند اما زنان امکان استفاده از این حق قانونی و شرعی خود را دارند.

اجرت المثل به چه زنی تعلق می گیرد؟

اصولا تمام زنان که درخانه شوهر خود خدماتی را انجام می دهند مستحق اجرت المثل خواهند بود اعم از این که این  ازدواج دایم باشد یا موقت. یعنی برای اینکه زن مستحق آن شود نیازی نیست که همسر دایمی مرد باشد. بلکه تنها کافی است برای انجام کارهای خود قصد تبرع(مجانی) نداشته باشد.

اصولاً پس از صدور رای مبنی بر پرداخت آن توسط شوهر اصل بر این است که او تمامی مبلغ محکومیت خود را به صورت نقد و یکجا پرداخت کند. در موارد بسیاری مرد به واسطه سنگین بون مبلغ محکومیت مبادرت به اقامه دعوای اعسار از پرداخت محکوم به می کند.

به این معنی که مرد در این دعوا ادعا میکند علیرغم اینکه دادگاه او را محکوم به پرداخت کرده است اما او از نظر مالی توان پرداخت آنرا ندارد که البته برای اثباث ادعای خود دو شاهد هم به دادگاه معرفی میکند. چنانچه برای دادگاه اِعسار زوج محرز شود پرداخت اقساط را به نحو اقساطی مقرر می کند.

اجرت المثل همسر متوفی

غالباً تصور می شود با فوت یکی از زوجین مسایل مالی آنها نیز خاتمه می یابد. اما واقعیت این است که برعکس، مرگ در بسیاری از موارد آغاز کننده مسایل مالی است. ارث و وصیت از جمله موضوعاتی هستند که اصولاًبا مرگ آغاز می شوند. همچنین اگر زن در دوران زندگی مشترک مهریه و سایر حقوق مالی خود را استیفا نکرده باشد این حقوق به وراث او تعلق می گیرند. در مواردی دیده می شود که پس از فوت زوجه از سوی وراث زن مثلا پدر یا مادر او دادخواستی به طرفیت شوهر داده می شود و تمامی حقوق دختر خود را از شوهر مطالبه می کنند. از جمله  این حقوق می تواند اجرت المثل ایام زوجیت باشد که معمولا به همراه مهریه مطالبه می شود. اجرت المثل زن را در این لینک بخوانید.

شرایط تعلق اجرت المثل

1.  باید توجه داشت که اجرت‌المثل در طول شرط مالی ضمن عقد در مورد کارهای زوجه در امر خانه‌داری و نیز در طول اجرت‌المسمی است. یعنی اگر زوجه در امور خانه‌داری، شرط ضمن عقد داشته باشد، نوبت به اجرت‌المثل نمی‌رسد.
2.   زوجه نباید قصد تبرع داشته باشد چرا که اگر در انجام کارهای خانه‌داری از ابتدا قصد و نیت تبرع و به اصطلاح رایگان داشته باشد، نمی‌تواند اجرت‌المثل ایام زوجیت را بگیرد.
3.  درخواست طلاق نباید از سوی زوجه باشد و لازم است که شوهر قصد طلاق داشته باشد. البته اگر تقاضای طلاق که از سوی زوج شده است، ناشی از تخلف زن از وظایف همسری یا سوء اخلاق و رفتار زوجه باشد، در این صورت نیز اجرت‌المثل به او تعلق نمی‌گیرد. چنانچه زوجه کارهایی را که شرعا بر عهده وی نبوده، به دستور زوج و با نداشتن قصد تبرع انجام داده باشد و برای دادگاه نیز ثابت شود، دادگاه اجرت‌المثل کارهای انجام‌گرفته را محاسبه و به پرداخت آن حکم می‌کند.

شروط ضمن عقد و اجرت المثل

همسران مي‌توانند در زمان عقد هر شرطي كه خلاف مقتضاي عقد نباشد را در عقدنامه بگنجانند. يكي از موارد پيشنهادي مي‌تواند مشخص كردن تكليف اجرت‌المثل باشد. آنها مي‌توانند شرط كنند كه مثلا زن براي انجام امور منزل به درخواست مرد ماهانه 100 هزار تومان دريافت كند. يا اينكه شرط كنند اساسا چنين مبلغي هيچ گاه به زن پرداخت نمي‌شود و زن هم حق مطالبه ندارد. در خارج از شكل قضايي زن و مرد مي‌توانند براي دريافت و پرداخت اين مبلغ با هم توافق داشته باشند.

البته از لحاظ قضايي شرط پرداخت اين مبلغ مطالبه زن است اما مرد مي‌تواند با رضايت همسرش مثلا بابت اجرت‌المثل 30 سال زندگي مشترک بخشي از خانه‌اش را به نام همسرش كند. در چنين مواردي دريافت يك رسيد كتبي از همسر مي‌تواند از لحاظ حقوقي از بروز مشكلات بعدي و درخواست مجدد زوجه جلوگيري كند، اما اگر مردي با اجبار، تهديد يا تطميع همسرش را وادار به امضاي برگه‌اي كند و مثلا در قبال مبلغي مشخص او را وادار به صرف نظر كردن از اجرت‌المثل كند، اين برگه از لحاظ حقوقي ارزشي ندارد.

2-دریافت اجرت المثل اموال

گاهی افراد برای اینکه بتوانند از اموال استفاده کنند باید مبلغی را که ارزش واقعی مال را نشان می دهد بپردازند. این مبلغ تحت عنوان اجرت المثل اموال شناخته می شود. اگر بخواهیم به زبان ساده تر این موضوع را مطرح کنیم باید بگوئیم فردی را درنظر بگیرید که به مدت دو هفته قرار است از خودروی شخص دیگری استفاده کند. حتی اگر نسبت به استفاده از مال شخص دیگری اطلاع نداشته باشید و یا با آگاهی کامل این کار را انجام داده باشید چنانچه مالک خودرو پولی را در خصوص استفاده این مدت از شما طلب کند باید مبلغ درخواستی را بپردازید.

اجرت المثل اموال درمورد اموالی که غیرمنقول هستند همچون زمین و خانه نیز صدق می کند. به طور مثال اگر شخصی به مدت یک سال در خانه شخص دیگری زندگی کند چنانچه صاحب ملک و خانه مبلغی را که برابر با ارزش استفاده از منزل او است طلب کند فرد باید مبلغ عنوان شده را بپردازد. البته در این حالت اجرت المثل زمانی قابل مطالبه خواهد بود که هیچ قراردادی بین دو طرف وجود ندارد و یا از بین رفته است.

به عنوان مثال اگر برای استفاده از خودرو و یا سکونت در منزل قراردادی بین دو طرف منعقد شده باشد فرد امکان دریافت اجرت المثل را نخواهد داشت و تنها می تواند مبلغ ذکر شده در قرارداد را دریافت کند. البته افراد باید توجه داشته باشند اگر در این مثال ها و یا مثال های مشابه دیگر ابتدا قراردادی بین طرفین منعقد شده باشد که پس از مدتی بنابر هردلیلی باطل شده فرد می تواند دریافت اجرت المثل را داشته باشد و مبلغی که پیش تر در قرارداد ذکر شده بود درنظر گرفته نخواهد شد.