جرم افترا

افترا چیست؟

واژه افترا در فرهنگ لغت به معنای تهمت، نسبت دروغ بستن و اسناد خیانت است.  قانون‌گذار در قانون مجازات اسلامی نیز به بیان جرم افترا و توهین پرداخته و آن را شرح می‌دهد: «هر کس به وسیله‌ی اوراق چاپی یا خطی یا به وسیله‌ی درج در روزنامه و جراید یا نطق در مجامع یا به هر وسیله‌ی دیگر، به کسی، امری را صریحاً نسبت دهد یا آنها را منتشر کند که مطابق قانون، آن امر، جرم محسوب می‌شود و نتواند صحت آن اسناد را ثابت نماید…»

واژه “هرکس” در این ماده بیانگر آن است که شخص تهمت زننده می تواند فقط شخص حقیقی باشد و اشخاص حقوقی مثل شرکت ها مشمول این جرم نشده و یا نسبت دادن امر مجرمانه به آن ها جرم محسوب نمی گردد. همچنین عمل افترا باید در جمع به شخص نسبت داده شود بنابراین چنانچه کسی کنار گوش دیگری امری مجرمانه را به وی نسبت دهد، عمل وی مشمول افترا نخواهد نشد.

برای تکمیل اطلاعات خود مطلبی مرتبط با همین عنوان را در لینک جرم نشر اکاذیب مطالعه نمایید.

 شرایط تحقق جرم افترا

برای اینکه جرم افترا تحقق پیدا کرده و احراز گردد، وجود شروطی لازم می باشد که در ادامه این شروط را به اختصار توضیح خواهیم داد.

انتساب جرم به دیگری

قانون‌گذار تنها بیان می‌کند که مفتری امری را به کسی نسبت دهد. منظور از «امر» هر فعلی است که طبق قوانین موجود در زمان افتراء، جرم محسوب شود. بنابراین اگر عمل انتسابی به موجب قانون لاحق (قانون قبلی) جرم شناخته شود، تحقق جرم افتراء منتفی است.

از طرفی دیگر جرم افترا جرمی آنی است. به این معنا که جرم در همان لحظه‌ی نسبت دادن امری مجرمانه به دیگری محقق می‌شود. مانند اینکه امروز، شخص الف، امری را که جرم است، به شخص ب نسبت می‌دهد و فردا قانونی وضع شود و از امری که نسبت داده، سلب عنوان مجرمانه گردد. این عمل تأثیری در تحقق جرم افترا ندارد و این جرم محقق شده است.

قانون گذار نسبت به انتساب امری به دیگری، بین جرایم تفکیک قائل نشده بنابراین اگر کسی، ارتکاب جرم سبکی مثل جرایم راهنمایی و رانندگی را به دیگری نسبت دهد، مفتری محسوب می‌شود و مشمول این ماده می‌گردد. اما انتساب اعمالی که تخلف انضباطی، انتظامی یا اداری تلقی می‌شود یا بر اساس موازین شرعی ممنوع شده باشد، مشمول جرم افترا نیست. برای مثال، چنانچه کارمند بانکی با رضایت مشتری اما بدون اخذ امضا، وجوهی را از حساب وی به حساب دیگران انتقال دهد، ازآنجاکه قوانین بانک را رعایت نکرده است تخلف اداری مرتکب شده و انتساب چنین تخلفاتی افترا محسوب نمی گردد.

صراحت انتساب

مورد دیگری که قانون‌گذار آن را از شرایط تحقق جرم افترا برشمرده «انتساب صریح جرمی به دیگری» است. با این تفسیر که نسبت دادن امر مجرمانه به دیگری باید صریح و واضح باشد و در حقیقت سوء نیت و قصد مفتری از آن برداشت شود. بنابراین اگر فردی با قصد مزاح و شوخی امری مجرمانه را به دیگری نسبت دهد یا حرفی بزند که در اصطلاح عامیانه دو پهلو باشد، به‌طوری‌که بیش از یک معنی از آن به ذهن خطور کند، عمل وی افترا نخواهد بود. ازآنجاکه سوءنیت مفتری شرط تحقق جرم است، حال اگر سوءنیت نسبت دهنده احراز شدنی نباشد (مانند اینکه شخص نمی‌داند عملی را که نسبت می‌دهد، جرم است) باز هم افترا محقق نگردیده است.

ناتوانی مفتری (نسبت دهنده) از اثبات

از دیگر شروط لازم برای تحقق جرم افترا این است که شخص نسبت دهنده نتواند صحت و درستی امری را که نسبت داده ثابت کند. پس اگر صحت مطالبی که نسبت داده را ثابت کرد یا فردی که جرم به وی منتسب شده به آن موضوع اقرار یا آن را تأیید کند یا حتی مرجع قضایی بتواند صحت آن را کشف کند، جرم افترا منتفی شده و حکم بر برائت نسبت دهنده صادر می‌گردد. اما چنانچه شاکی برای احقاق حق و رفع ظلم از خود علیه کسی شکایت کند و عملی یا امری را که قانوناً جرم است صریحاً به او نسبت دهد ولی نتواند صحت آن اسناد را به اثبات برساند، به عنوان مفتری قابل تعقیب و مجازات نیست.

انواع افترا

افترا نیز انواع مختلفی دارد که بعضی از آن ها با استفاده از حرکات بدنی صورت می گیرد و برخی دیگر به صورت شفاهی بیان می شود. اگر جرم افترا به صورت نوشتاری باشد می تواند به شکل روزنامه، نامه و یا مقاله صورت گیرد و یا نیز می تواند به صورت رسانه ای باشد که همانند پخش از رادیو و تلویزیون است.

تفاوت اساسی که بین این افتراها وجود دارد این است که در افترای شفاهی باید شاکی این موضوع را به اثبات برساند که آبرو و شخصیت وی در این کار از دست رفته است و اما در صورتی که افترا به صورت رسانه ای مطرح شده باشد در دادگاه این فرض به وجود خواهد آمد که آسیب های به فرد از طریق افترا رسانه ای وارد شده است و دادگاه نیز برای فرد حکمی را صادر می کند و اما اصلا لازم نیست تا خود فرد شاکی این آسیب های وارده را به اثبات برساند. روی این لینک کلیک کرده و مطلب مجازات جرم آبرو ریزی را در همین سایت مطالعه نمایید.

اعاده حیثیت

درمقابل جرم افترا برای فرد شاکی قانون مواردی را در نظر گرفته است که می تواند با استفاده از آن ها به اعاده حیثیت بپردازد. اعاده حیثیت نیز به این معنا است که شخصی موردی غیرواقعی را به فرد دیگری نسبت دهد و همین کار وی نیز باعث شود تا حقوق مادی و یا معنوی طرف مقابل دچار خدشه شود .در این جاست که قانون به فرد آسیب دیده کمک می کند تا بتواند با استفاده از قوانین اعاده حیثیت اگر افترا نابه جای به وی زده شده است حقوق از دست رفته خودش را به دست آورد. مطلب کامل تری را درباره اعاده حیثیت در این لینک بخوانید.

در همین راستا در ماده 698 قانون اساسی بیان شده است که هر شخصی که مرتکب جرم افترا شود و از وی اعاده حیثیت شود به دو ماه تا دو سال حبس محکوم می شود و هم چنین 74 ضربه شلاق نیز محکوم خواهد شد. نکته بسیار مهم این است که برای این که جرم اعاده حیثیت را بتوان از طریق قانون پیگیری کرد نیاز است تا شاکی خصوصی در این میان وجود داشته باشد و به دادسرا شکایت خود را از مجرم اعلام کند.

برای کسب اطلاعات بیشتر درباره عناصر قانونی اعاده حیثیت روی لینک مربوطه کلیک کنید.

مجازات افترا

در پایان ماده فوق‌الذکر مجازاتی نیز برای مفتری در نظر گرفته شده است: «… جز در مواردی که موجب حد است، به یک ماه تا یک سال حبس و تا ۷۴ ضربه شلاق یا یکی از آنها حسب مورد محکوم خواهد شد…».

مواردی که موجب حد است، مانند جرم «قذف» است. کلیک کنید و درباره جرم قذف بخوانید. حد از جمله مجازات ­‌هایی است که شارع برای برخی از جرایم خاص مانند زنا و لواط و… پیش‌بینی کرده است که میزان مجازات آنها کاملاً مشخص بوده و قابل تخفیف و تبدیل نیست. یکی از جرایم مستوجب حد «قذف» است. قذف عبارت است از نسبت دادن زنا یا لواط به شخص دیگری، هر چند مرده باشد. بنابراین قذف خود نوعی افترا است و از آنجا که زنا یا لواط ازجمله جرایم سنگین بوده و شارع آنها را مهم تلقی می‌کند، پس نسبت دادن آن به دیگری نیز کاری ناپسند بوده و خود جرمی مجزا از افترا محسوب می‌گردد.

دفاع در مقابل جرم افترا

حتی اگر ثابت شود که متهم به شخصی غیر از شاکی جملاتی توهین آمیز درباره او گفته است ،متهم می تواند با یكی از روش های دفاعی متعدد قانونی و شناخته شده از این اتهام تبرئه شود؛این روشها عبارتند از:

حقیقت: اتهام افترا تحت پیگیری قرار نمی گیرد ،اگر ثابت شود که چنین موضوعی حقیقت دارد.

رضایت: وقتی بتوان ثابت کرد که شاکی از انتشار افترا یا جملاتی که به او نسبت داده شده رضایت دارد و یا اینکه این جملات به تحریک خود شاکی منتشر شده باشد لذا در این صورت متهم می تواند از اتهام افترا تبرئه شود .

برتری: هنگامی که موضوع صداقت و جریان آزاد اطلاعات در مسائل مهم با مصلحت افراد برای حفظ آبرویشان در موازنه قرار می گیرد ،جریان آزاد اطلاعات و صداقت بر حفظ آبروی فرد برتری دارد.

تفسیر منصفانه: تفسیر منصفانه معمولا از روی رسانه ها یا سخنان افرادی که گفته هایشان در رسانه انعکاس می یابد استنباط می شود.افرادی که مسائل مربوط به منافع عمومی را از روی صداقت و بدون سوءنیت و به طور منصفانه تفسیر می کنند نسبت به افترای رسانه ای مصونیت دارند حتی اگر تفسیر آنها توهین آمیز باشد.

اگرچه برای چنین مصونیتی فرد باید ثابت کند که گفته هایش به عنوان یک تفسیر بوده و این تفاسیر یک اظهار نظر صادقانه در مورد حقایق آشکاری است که وجود دارد.

مؤسسه حقوقی آریانا پارس با بهره مندی از وکلای پایه یک دادگستری و کارشناسان حقوقی، ارائه دهنده کلیه خدمات حقوقی مشتمل بر قبول وکالت در کلیه دعاوی حقوقی و کیفری، ارائه مشاوره حقوقی، تنظیم قراردادهای داخلی و بین المللی و دفاع از کلیه دعاوی کیفری، حقوقی و انتظامی در مراجع قضائی، اختصاصی و اداری می باشد.

لذا شما عزیزان می توانید پاسخ سوالات خود را در قالب نظرات و یا تماس با مشاورین حقوقی ما به طور کامل دریافت کنید.