همه چیز در مورد جعال

معنی کلمه جعاله در لغت به معنای مزدی است که در برابر انجام کاری گرفته می شود و در فقه نیز به معنای صیغه ای است که حاصل آن به دست آوردن نفعی در عوض است. البته در این نوع قرارداد لازم نیست که کارمزد آن معین شده باشد . در فقه تعریف دیگری نیز از جعاله بیان می شود و آن نیز به این معنی است که کسی که جاعل می شود در قبال عملی که حلال است باید چیزی را به عنوان عوض پرداخت کند.

می توان از جعاله به عنوان نوعی سفارش کار یاد کرد . در ماده 561 قانون اساسی آمده است که جعاله عبارت است از التزام شخصی به پرداخت اجرتی معلوم در برابر کاری که می تواند معین و یا نامعین باشد .

جعاله می تواند تعهدی نیز باشد و تا زمانی که عمل موردنظر به پایان نرسیده است هریک از طرفین حق رجوع دارند البته اگر شخص جاعل در اثنای کار از قرارداد رجوع کند باید اجرت المثل آن را پرداخت کند. جعاله این فایده را دارد که در آن لازم نیست تا کار مشخص شده باشد و موضوع می تواند در ابتدا مجهول نیز بیان شود . در مورد اجرت نیز همین صحبت بیان می شود .

البته کاری که به واسطه جعاله درخواست می شود باید براساس عقل و شرع باشد و اگر در این میان شخصی کاری را برای جعاله بیان کند برخلاف قانون و شرع باشد جعاله نیز باطل خواهد شد .

رکن های جعاله

جعاله دارای سه رکن است که عبارتند از :

جاعل : کسی است که درخواستی را برای انجام کاری دارد. جاعل باید عاقل و بالغ باشد و شرع او را از این که در اموالش تصرف ایجاد کند منع نکرده باشد . البته این ها تنها مخصوص جاعل است و عامل نیازی نیست تا این ویژگی ها را داشته باشد.

عامل :کسی است که کاری از وی درخواست شده و آن را انجام می دهد.

جعل : مزد معین شده برای انجام کار را گویند.

انواع قرارداد جعاله

جعاله به صورت کلی به دو نوع تقسیم می شود که عبارتند از :

1-جعاله خاص : در این نوع از جعاله ایجاب تنها برای یک شخص معین است و طرف دیگر نیز یک و یا چند نفر خاص اند . برای مثال مانند این است که پدر به فرزندخود بگوید اگر این مسئله را حل کنی فلان مبلغ را به تو خواهم داد.

2-جعاله عام : در این نوع جعاله ، جاعل به دنبال این است تا به اهداف خود برسد و این موضوع که کار توسط چه کسی انجام می شود اهمیتی ندارد . برای مثال شخص بیان می کند هر کس فلان کار را انجام دهد فلان مبلغ را به وی پرداخت می کند.

قرارداد جعاله از جمله عقدهای معین است و جاعل با خواندن صیغه ای خود را ملزم می کند که در صورت این که کاری از سوی شخص دیگری انجام شود مزد معینی را به وی پرداخت کند. برای مثال فردی که یک دام از خود گم کرده است اعلام می کند که کسی که این دام را پیدا کند مبلغی به عنوان جایزه به وی پرداخت خواهد شد .

شرایط عمل مورد جعاله

کارهایی که مورد جعاله قرارمی گیرند باید شرایط های زیر را داشته باشند :

1-کاری که مورد جعاله است باید حلال و مشروع باشد زیرا جعاله برای کارهای حرام مثل زنا باطل است .

2-کار منفعتی بر اساس عقل داشته باشد پس قرارداد جعاله برای کارهایی بیهوده مثل رفتن به جاهای خطرناک درست و جای نخواهد بود .

3-عملی که مورد جعاله قرار می گیرد از جمله کارهایی نباشد که بر جاعل واجب است .برای مثال فرد جاعل نمی تواند بیان کند هرکس نماز ظهر وعصر من را بخواند فلان مقدار به وی پاداش خواهم داد.

در جعاله عمل ایجاب از طرف عامل صورت می گیرد و می تواند به صورت عام و یا خاص باشد. در ایجابی که به صورت عام است عام است این امر فرض می شود التزام به پرداخت اجرت تنها در قبال اولین فردی است که کار را انجام داده است . قبول در جعاله می تواند به صورت صریح و یا ضمنی باشد همان طور که در جعاله عام برقرار است .

درجعاله عامل زمانی پاداش را دریافت می کند که جاعل درخواست انجام کاری کند. برای مثال جاعل می گوید هر کسی که گمشده مرا پیدا کند به او این مبلغ را پرداخت می کنم . پس اگر گمشده قبل از این که جاعل درخواستی را بدهد در دست کسی باشد لازم است تا آن را به صاحبش تحویل دهد و نمی تواند آن را عوض کند. هم چنین زمانی مزد به فرد عامل پرداخت می شود که کاری که برای وی درخواست شده است را تمام کند.

اگر در عقد جعاله عامل خاصی مورد خطاب باشد و با وی قراردادی بسته شود و شخصی غیر از آن فرد مشخص کار را انجام دهد به وی اجرتی تعلق نمی گیرد. زیرا در قرارداد مشخص نشده است وجاعل نیز در برابر وی حقوقی را ندارد. و عالمی که معین شده است نیز به این خاطر که کاری را انجام نداده است اجرت و پاداشی را دریافت نخواهد کرد .

آثار جعاله

جعاله عقدی جایز است و مسلما نیز دارای اثراتی است که در ادامه بیان می کنیم :

1-درصورت این که فرد قسمتی از کار را انجام داد وپس از آن نیز جعاله فسخ شد عامل به خاطر عملی که انجام داده است باید اجرت و پاداش خود را دریافت کند.

2-کار قابلیت تجدیدپذیری ندارد و منظور جاعل از انجام کار انجام دادن کل کار است پس اگر فردی کاری را انجام دهد و اما نتیجه نگیرد مسلما اجرتی را نیز دریافت نخواهد کرد . زمانی جاعل پاداشی را دریافت خواهد کرد که به صورت کامل کاری را انجام داده باشد ودرنهایت نیز کار را به جاعل تحویل دهد .

حال ممکن است سوالی پیش آید و آن هم این است که برای مثال برای پیدا کردن ماشینی جایزه ای تعیین شده است واما فردی قبل از جعاله ماشین را پیدا کرده است در این صورت آیا به فرد پاداشی تعلق می گیرد یا خیر ؟ پاسخ این است که اگر بین دو طرف در این زمینه توافقی صورت نگرفته باشد به فرد نیز پاداشی تعلق نمی گیرد.