حضانت از واژگان حقوق خانواده می باشد،که به معنای حق یا تکلیف در نگه داری سرپرستی کودک است. حضانت یک واژه عربی است ،مردمان عرب زمانی این واژه را به کار می بردند که می خواستند حالت مرغی را بیان کنند که بچه های ضعیفی دارد و برای نگه داری از ان ها در برابر موجودات مختلف و شکارچی ها ان ها را زیر پر و بال خود می گیرد.و برای مثال زمانی که هر کس بخواهد به این جوجه ها از دست بزند،مرغ به ان ها نوک می زند.

معنای اولیه این کلمه در لغت نامه دهخدا به معنای پرورش دادن،در کنار گرفتن کودک و… است. پس استفاده از این کلمه در مواردی شبیه به ان ، این واژه گسترش پیدا کرد . و به این معنی است که می توان از هر  مادر از بچه خود سرپرستی می کند. گسترش این معنا و ولایت فرزندان با سن کم تر ان هم با مادر و یا پدر و یا هر شخص دیگری توسعه یافته است .

حضانت از منظر قانون جمهوری اسلامی

حضانت طفل براساس قانون مدنی جمهوری اسلامی برای پسر و دختر تا هفت سالگی با مادر است.بعد از سن بلوغ فرزند خود تصمیم خواهد گرفت که با چه شخصی زندگی کند ،در واقع از حضانت خارج می شود. در صورت فوت یکی از ابوین ،سرپرستی فرزند برعهده پدر و مادری که زنده هستند خواهد بود.حتی اگر متوفی قبل از فوت خود حضانت فرزند را به فرد دیگری بدهد،برای مثال اگر پدر قبل از فوت خود حضانت را به پدربزرگ فرزند واگذار کند، بازهم بعد از فوت او سرپرستی فرزند با مادر او خواهد بود نه پدربزرگ او.

در واقع بعد از فوت پدر فرزند سرپرستی او با مادر خواهد بود،مگر اینکه خود دادگاه اعطای حضانت به مادر را در مقابل مصلحت فرزند مشخص کند .حال اگر هم پدر و هم مادر فرزند فوت کرده باشند سرپرستی فرزند با جد پدری و بعد از ان نیز بر مبنای ترتیبات ارث بری خواهد بود.

طبق مصوبه مجمع تشخیص مصلحت نظام ، بعد از زمان هفت سالگی اگر در مورد حضانت فرزند مشکلی به وجود اید خود دادگاه ان را معین خواهند کرد. طبق این قانون مشخص می شود که بعد از هفت سالگی حضانت فرزند به طور طلق با مرد نخواهد بود. اگر بین والدین برای حضانت کودک اختلافاتی ایجاد شود دادگاه براساس مصلحت کودک ان را معین خواهد کرد. حال اگر پدر عیب و مشکلی داشته باشد دادگاه حضانت کودک را به مادرش خواهد داد.

در صورتی که هریک از والدین در صورت عدم مواظبت و انحطاطات اخلاقی نتوانند صحت و سلامت جسمانی فرزند را تضمین کنند ،دادگاه می تواند با تقاضای نزدیکان طفل یا به تقاضای قیم او به دادستان هر تصمیمی را برای حضانت طفل بگیرد.شرایطی وجود دارد که با توجه به ان از والدین صلب حضانت خواهد شد.این شرایط عبارتند از:

1-اعتیاد داشتن به الکل، مواد مخدر و قمار: مصرف مواد مخدر باعث می شود که فرد کنترلی روی رفتار خود نداشته باشد و در این میان ممکن است به طفل اسیبی برساند که جبران ناپذیر است.

2-اشتهار به فساد اخلاقی و فحشا

3- ابتلا به بیماری های روانی با تشخیص پزشکی قانونی

4- سواستفاده از طفل یا اجبار به ورود مشاغل ضد اخلاقی مانند فساد ،فحشا و تکدی گری

5- تکرار ضرب و جرح حارج از حد متعارف

در صورت اثبات شدن هریک از موارد بالا بنا به تشخیص دادگاه حضانت کودک به فرد قابل اعتمادی داده خواهد شد.

نکاتی درباره حضانت

حضانت کودک به معنی این نیست که مسائل حقوقی ان به فرد دیگری انتقال می یابد.  مسئل حضانت و یا ولایت پدر با هم فرق دارد درست است که گاهی حضانت فرزندان به مادر داده می شود اما ولایت فرزندان با خود پدر خواهد بود و این ولایت هیچ گاه برداشته نمی شود .

برای مثال ممکن است مادری سرپرستی فرزندش را در صورت در قید حیات بودن پدر و جد پدری اش برعهده داشته باشد ،نمی تواند برای کودک معاملات را انجام دهد و یا برای او حساب بانکی باز کند و یا حتی بدون اجازه قانونی پدر یا جد پدری از کشور خارج شود .

به طور کلی می توان گفت زمان حضانت بین والدین تقسیم شده است یعنی حضانت کودک تا هفت سالگی با زن و بعد از ان مرد می تواند با صلاح دید دادگاه سرپرستی فرزند را برعهده بگیرد.البته باید در نظر داشته باشد که حضانت کودک به زن مطلق و استثنایی ندارد.

اگر مادر مبتلا به جنون باشد و یا مجددا ازدواج نماید ،پدر می تواند سرپرستی کودک را بازپس گیرد. همانطور که قبلا اشاره شد جنون پدر یا مادر از عواملی است که حضانت را از ان ها برمی دارد.اما ایا به نظر شما شرط ازدواج مجدد زن شرطی مناسب برای برداشتن از این حق فرزند خواهد بود؟ این شرط باعث شده است تا بسیاری از زنان مطلقه به خاطر ترس از جداشده از فرزندانشان حتی به ازدواج مجدد فکر هم نکنند، زیرا می دانند ازدواج مجدد مساوی است با تحویل فرزند به پدر. به طور کلی در بیشتر موارد شانس ازواج مجدد از زنان مطلقه گرفته می شود و این باعث بروز مشکلات اخلاقی در خانواده و جامعه می شود.

هم چنین باید این نکته را یاداورشد که سپردن حضانت طفل به مادر نباید باعث ایجاد بی مسئولیتی در پدر بشود. زیرا یک زن مطلقه بعد از طلاق مسلما خود مشکلاتی را در جامعه خواهد داشت و به سختی خواهد توانست مشکلات خود را اداره کند، حالاین که در این میان حضانت فرزندش را هم برعهده دارد به مشکلاتی او اضافه خواهد کرد.بنابراین نباید پدر طفل با خیال این که حضانت فرزند با مادراست با فراغ بال به زندگی و تجدید فراش خود بپردازد.

براساس قانون مدنی در صورت حیات پدر نفقه فرزند به عهده پدر است حتی اگر حضانت او برعهده مادر باشد.اگر پدر از پرداخت فقفه فرزند سربازند طبق قانون مجازات به سه ماه و یک روز تا پنج ماه حبس محکوم خواهد شد.نفقه طفل شامل تمامی هزینه های ضروری زندگی طفل مانند هزینه تحصیل ،درمان و …خواهد شد.